1997 оны намар Монгол улсын ШУА-аас Боннын монголч эрдэмтэн Клаус Загастерт хандаж эртний Монголын эзэнт гүрний нийслэл Хархорум хотыг археологи-түүхийн талаар судлах Герман-Монголын хамтарсан төсөл санаачлахыг хүссэн байна. Монгол улсын Шинжлэх Ухааны Академийн Түүхийн хүрээлэнгийн археологичид 1992 онд Германы археологийн хүрээлэнгийн Бонн дахь комисст / KAAK / DAI / анх удаа зочлохдоо Хархорумд археологийн малтлага хийх тухай санаа дэвшүүлсэн.

1997 оны намар Монгол улсын ШУА-аас Боннын монголч эрдэмтэн Клаус Загастерт хандаж эртний Монголын эзэнт гүрний нийслэл Хархорум хотыг археологи-түүхийн

Их Монгол улсын нийслэл Хархорум хотын туурь чухам хаана байдгийг 19-р зууны 20-оод оноос эрдэмтэд судлаачид сонирхон судалж, олж тогтоохыг зорьсоор иржээ.

Энэ асуудлыг Францын Абель Ремюза /Аbel Remusat, 1824, 234-291/ Д.Оссон /D.Hosson, 1834, Оросын эрдэмтэн Н.Я.Бичирун, 1829, 34-35/ зэрэг эрдэмтэд судалж байжээ. Сурвалж бичгийн мэдээ зангид тулгуурласан эдгээр судалгааны дүнд Хархорум хот оршин байсан гэх хэд хэдэн газрыг санал болгож байсан юм.Түүхийн судалгааны мэдээ баримтаар тодруулж гаргасан эдгээр санал дүгнэлтийн үнэн зөвийг тухайн газар нутагт археологийн хайгуул шинжилгээг нягтлах ажил 19-р зууны сүүл буюу 1870-аад оноос эхэлсэн байна. Тухайлбал Хархорум хотын ор туурийг эрж олох зорилго агуулан эртний түүх дурсгалаар нэн баялаг Орхоны хөндийд археологийн

Монгол улсын ШУАкадемийн Түүхийн хүрээлэн, Казакстан улсын Евро Азийн Их Сургуулийн Түрэг , Алтай судлалын хүрээлэнтэй хамтарсан судалгааны ажил 2011 оны 7-9-р сард Булган аймгийн Баяннуур сумын нутаг Улаан хэрэмийн Шороон бумбагар хэмээх газарт археологийн малталт хийж, эртний Түрэг Улсын том язгууртаны иж бүрэн бунхант булшийг А.Очир тэргүүтэй судлаачид нээж илүүлэн уридчилсан байдлаар Түрэг улсад хамааруулжээ.

Уг дурсгалыг анх 2000 онд олсон бөгөөд 2002 онд Л.Эрдэнэболд, А. Энхтөр, Н.Ганбат нартай хамт очиж дэвсгэр зургийг нь хийж анхны тодорхойлтыг гаргасан. Судалгааг явуулхаас өмнө ОХУ-ын Алс Дорнод, Зүүн хойд болон зүүн өмнөд Хятад ,Өмнөд Солонгос, Шинжаан Уйгар зэрэг газраар явж Улаан хэрэмийн Шороон бумбагартай төстэй дурсгалуудтай танилцсан байна. Үүн дээрээ түшиглэн том шороон овоолгын доор газарын гүнд байгаа бунханд хүрэх үүдэвч /хонгил/-ийг олж түүнийг цэвэрлэх замаар бунханд орох аргыг сонгосон байна. Уг бунханд орох үүдэвч нь 42м урт, 180см өргөн, гүн газараа 7м хүртэл хэмжэээтэй. Хонгилын 2 талын хананд болон бунханд өнгө ялгаж зурсан 40-өөд зурагтай.

Монгол Улс, БНХАУ-ын хамтарсан хээрийн шинжилгээний анги “Монгол Улсын нутаг дахь нүүдэл иргэншлийн талаарх археологийн хайгуул, малтлага судалгаа” төслийн хүрээнд 2014 оны 6 дугаар сараас 9 дүгээр сар хүртэл Булган аймгийн Дашинчилэн сумын “Доргонт” багийн нутаг “Заан хошуу”, Архангай аймгийн Өгийнуур сумын “Тоглох” багийн нутаг “Хэрмэн талын гурван хэрэм” хэмээх газруудад хээрийн малтлага судалгааны ажил зохион байгуулав.

ССАЖЯ-ны захиалгаар Босоогийн хонхор хэмээх газарт 2014 оны 4-р сард археологийн авран хамгаалах малтлага, хайгуул судалгааны ажлыг МУИС-ийн, Антропологи Археологийн тэнхимийн профессор У.Эрдэнэбат ахалж явуулав. Археологийн авран хамгаалах малтлага, хайгуул судалгаанд Хархорум музейн ажилтан Б.Дэжидмаа, Б.Оюунчимэг нар хамтран ажилласан.

Тус газарт эрт үед хүний гараар үйлдсэн тоосгон өрлөгтөй ямар нэг байгууламж гэмээр ул мөр энэ тэнд ил гарсан, элсэнд дарагдсан байдалтай байв. Эдгээрээс том жижиг 2 байгууламжийг сонгож малтав.

Босоогийн хонхорын 1-р булш

Байршил:  N470 14`48.7”, E 1020 57`13,8”, далайн түвшнээс дээш 1453 м өндөрт ухаа толгойн энгэрт оршино. Газрын өнгөн хөрсөн дээр дээд ирмэг нь элсэн дотроос цухуйсан дөрвөлжин хэлбэртэй хэсэг тоосгон өрлөгөөр танигдаж байсныг цэвэрлэж үзхэд хойд-урд 96 см, баруун-зүүн 106 см хэмжээтэй байв. Уг байгууламжийг шатаалт сайтай хөх тоосгоор үйлдсэн бөгөөд урьд хөндөж малтсан бололтой байв.[1]