“XIII зуун ба Хархорум” хөтөлбөр арга хэмжээний хүрээнд хүүхэд багачуудыг орон нутгийн түүх соёлтой танилцуулах зорилгоор “Хархорумын бяцхан аялагчид” арга хэмжээг Хархорин сумын 5 цэцэрлэгийн ахлах, бэлтгэл ангийн хүүхдүүдийг хамруулан 2017.09.12 - 10.10 –ны өдрүүдэд зохион явуулав.

Уг арга хэмжээнд нийт 200 бяцхан аялагчид хамрагдсан бөгөөдмузейгээр аялсан дурсамжаа зургаар илэрхийлж  бүтээлийн үзэсгэлэн гаргав.

Хархорум музей нь Монгол Улсын Ерөнхий­лөгчийн 2003 оны 105 дугаар зарлигаар баталсан "Үндэсний бичиг соёлын өдөр"-ийг тохиолдуулан Монгол бичиг, үндэсний өв соёлоо олон нийтэд сурталчлах, хүүхэд залууст өвлүүлэн үлдээх, бүтээлчээр суралцах, эх оронч үзлийг төлөвшүүлэх зорилгоор  “Мөнх тэнгэрийн босоо бичиг мину” монгол уран бичгийн уралдааныг 5 дах жилдээ Хархорин сумын ЕБС- ийн гурван сургуулийн ахлах ангийн сурагчдын дунд зохион байгуулж, шилдэг бүтээлийн үзэсгэлэн гаргав.

Үзэсгэлэнгийн нээлтийн ёслол 2017 оны 05 дугаар сарын 18-нд Хархорин сумын Спортын ордонд болсон бөгөөд үзэсгэлэн нь “Мөнх тэнгэрийн босоо бичиг мину” уралдаанд оролцсон сурагчдын шилдэг бүтээл, “Монгол уран бичлэг”-ийн сургалтанд хамрагдсан сурагчдын бүтээл гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэв.

Хархорум музей “Монгол уран бичлэг” сэдэвт 36 цагийн сургалтыг Хархорин сумын ЕБС-ийн  багш, сурагчдыг хамруулан 21 хүний бүрэлдхүүнтэйгээр 6 сарын хугацаатай  зохион явуулсан. Сургалтын сургагч багшаар Гүнзгийрүүлсэн сургалттай ЕБС-ийн монгол хэл, уран зохиолын багш Амарбат ажилласан бөгөөд суралцагсдад монгол уран бичлэгийн онцлог, төрөл зүйл, уран сэтгэмжийн талаар мэдлэг олгож амьдрал үйлдээ бүтээлчээр хэрэглэх ур чадварыг эзэмшүүлсэн.

Сургалтанд хамрагдсан  багш, сурагчиддаа “Монгол уран бичлэг”-ийн сургалтанд амжилттай суралцаж, амьдрал үйлдээ бүтээлчээр хэрэглэх ур чадвар эзэмшсэн тул тус музейтэй хамтран ажиллах эрх олгож батламж гардуулсан нь урьд өмнө хийгдэж байгаагүй шинэлэг бүтээлч ажил болов. 

  Мөн “Мөнх тэнгэрийн босоо бичиг мину” уралдаанд оролцож байр эзэлсэн сурагчдад шагнал гардуулав. Уралдаанд нийт 33 сурагч оролцсоноос:

I байр, Орхон цогцолбор сургуулийн 12г ангийн сурагч Г.Отгонзаан                                                                      “Миний  Монголын соёл”  бүтээлээрээ,

II байр, Гүнгийрүүлсэн сургалттай ЕБС –ийн 11а ангийн сурагч Т. Булган,                                                           “Хархорумын мөнгөн мод”  бүтээлээрээ,

III байр, Орхон цогцолбор сургуулийн 12а ангийн сурагч Г. Санжаасүрэн ,                                                           “Үл мартагдах өв” бүтээлээрээ,

IV байр, Гүнгийрүүлсэн сургалттай ЕБС –ийн 10а ангийн сурагч  Ц. Хулан                                                       “Амар амгаланг ” бүтээлээрээ тус, тус  эзлэв. 

Үзэсгэлэнгийн үеэр Хархорум музей Хархорум телевизтэй хамтран бэлтгэсэн “Хархорины өв соёл” цуврал нэвтрүүлгийн эхний хоёр дугаарыг олон нийтэд хүргэлээ.  Нэвтрүүлгээр орон нутгийнхаа өв соёл, соёлын өв тээгчид, нутгийн урчуудыг алдаршуулж тэдний гар урлалын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх арга туршлагаас сурталчлан таниулсан нь иргэдийн талархалыг ихээхэн хүлээж байлаа. 

Ийнхүү үзэсгэлэнг Хархорин сумын ард иргэд, ахмадууд, багш сурагчид нийтдээ 400 гаруй хүн үзэж сонирхов. 

Хархорум музей нь Хархорин сумын  хүүхэд залуусын соёлын өвийн талаарх  мэдлэгийг дээшлүүлэх, соёлын биет бус өвийг судлан сурталчлах, сэргээн хөгжүүлэх, өвлөн уламжлуулах зорилготой “Хайрцган дахь музей” боловсролын ажлыг 2017 оны 03 сарын 13-24–ний өдрийг хүртэл зохион явууллаа. Уг ажлын хүрээнд: 

1.  “Монгол тоглоом наадгай” сэдэвт компьютерт  суурилсан цахим сургалт явуулав. Сургалтаар “Хайрцган дахь музей” гэж юу вэ?, Монголчуудын уламжлалт тоглоом наадгайн хүүхэд залуусын бие бялдар, сэтгэхүй, хүмүүжилд үзүүлэх нөлөө, Тоглоом наадгайгаар илрэх биет бус өвийн хэлбэрүүд, Монгол тоглоомын төрөл, тоглох аргачлалын талаарх онолын мэдлэг олгов.

2.     Уламжлалт шагайн наадам, хуруу гарын наадам, аман наадам, ээдрээ тайлах наадам, хөлөгт болон оньсон тоглоомыг тоглох аргачлалыг бодитоор үзүүлж зааж, сургав. 

3.    Сурагчдын дунд уламжлалт тоглоом наадгайн “Монгол сэтгэхүй” тэмцээн зохион явуулав. Тэмцээн:

•   Хүүхдийн ажигламтгай чанар, эргэцүүлэн бодох чадварыг хөгжүүлэх  ээдрээ тайлах тоглоом

•   Хэл ярианы чадварыг хөгжүүлэх аман наадгай

•   Сэтгэн бодох чадварыг дээшлүүлэх оньсон тоглоомыг эвлүүлэх гэсэн төрлүүдээр явагдлаа.

Тэмцээнд сурагчид үндэсний дээл хувцасаараа гоёж ирсэн бөгөөд                

           Гүнзгийрүүлсэн сургалттай ЕБС-ийн 6^А анги I байр, 7^А анги II байр,
           Орхон цогцолбор сургуулийн 7^B анги I байр, 6^Б анги II байр,
           ЕБ –ын II сургуулийн 6^А анги I байр, 6^Б анги II байр тус тус эзлэв. 

Энэхүү арга хэмжээнд Хархорин сумын Ерөнхий боловсролын гурван сургуулийн 6-7-р ангийн нийт 270 сурагч хамрагдав.

Орон нутгийн иргэдэд соёлын өвийн боловсрол олгох, шинэ мэдлэг мэдээлэл түгээх, соёлын өвийг хамгаалахад нутгийн иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлж, орон нутгийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах, музейн үүрэг, үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор Хархорум музей нь Хархорум телевизтэй хамтран “Хархорины өв соёл” цуврал нэвтрүүлгийг бэлтгэн олон нийтэд хүргэхээр төлөвлөсөн.

Цуврал нэвтрүүлгийн эхний дугаарыг Хархорум музей, Япон улсын Нара их сургууль хамтран 2015-2016 онд тус тус хэрэгжүүлсэн “Соёлын өвийг ашиглах хамгаалахад нутгийн иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлж, орон нутгийг  хөгжүүлэх” төслийн үр дүнгээр бэлтгэн сар шинээр Хархорин сумын иргэддээ өргөн барив.

Нэвтрүүлэгт төсөлд оролцогч 30 иргэний төлөөлөл болгон Орхон багийн иргэн     Ц.Хишигжаргал, Эрдэнэ толгой багийн иргэн Д.Оюун, Жалбаа багийн иргэн Р.Тэгшжаргал нарыг урьж тэдний хийсэн судалгаа, сүү, цагаан идээ, арьс шир боловсруулах арга технологи, төслийн үр дүн, ач холбогдлын талаар ярилцлаа. Иргэд төслийн үр дүнг “Бидэнд түүх соёлоо судлан сурталчилах, өв уламжлалаа сэргээн хэрэглээ болгох арга замаар амьжиргаагаа дээшлүүлэх, орон нутгийнхаа хөгжилд хувь нэмрээ оруулах боломж бүрэн байна” хэмээн дүгнэж байв.

Бид цаашид “Хархорины өв соёл” нэвтрүүлгийн үргэлжлэл болгон “Нутгийн  урчууд”,  “Өвлөн уламжлагчид”, “Амьд түүх” сэдэвт нэвтрүүлэгүүдийг иргэддээ хүргэхээр ажиллаж байна. 

ОРГАНИК ЭДЛЭЛИЙН ХАДГАЛАЛТ ХАМГААЛАЛТАНД АШИГЛАГДАХ, САХАРЫН УУСМАЛЫН ШИНЭ АРГАЧЛАЛ БА ХЭРЭГЖҮҮЛЭЛТ

Хархорум музей, Японы Нара Их сургуультай хамтран “Органик эдлэлийн хадгалалт хамгаалалтанд ашиглагдах, сахарын уусмалын шинэ аргачлал ба хэрэгжүүлэлт” сэдэвт сургалтыг 2016 оны 11 дүгээр сарын 03-наас 2016 оны 11 дүгээр сарын 08 ны хооронд Улаанбаатар хот ШУА-ийн Түүх-Археологийн хүрээлэнд зохион байгуулав. Сургалтанд ШУА-ийн Түүх-Археологийн хүрээлэн, Үндэсний музей, Соёлын өвийн төв, Хархорум музей, Улаанбаатарын Их сургуулийн сэргээн засварлагч, Эрдэм шинжилгээний ажилчид хамрагдав.

Сургалтын зорилго: Сахарын уусмалыг японы чийгшил ихтэй орчинд байх дурсгалуудад ашиглаж үр дүн нь сайнаар гарч байгаа билээ. Тиймээс Монголын эрс тэс уур амьсгалтай газраас олдсон олдворуудад бэхжүүлэлт хийх, туршилт хийж монголын орчин нөхцөлд хэрэглэхэд тохиромжтой эсэхийг судлах, сахарын уусмалаар органик эдлэл сэргээн засварлах ажлыг монголд анх удаа нутагшуулах юм.

Сургалтын шинэлэг тал: Сахарын уусмалын технологи нь одоогоор зөвхөн Япон улсад  ашиглагдаж байгаа бөгөөд анх удаа Монгол улсад нэвтрүүлж буйгаараа онцлог юм.

Сургагч багш нар: Осакагийн соёлын өвийн хүрээлэнгийн хадгалалт хамгаалалтын хэлтсийн дарга Ито Хоужи “сахарын уусмалыг ашиглан үзмэрийн сэргээн засварлалт, хадгалалт, хамгаалалтанд ашиглаж буй арга техник, судалгааны үр дүнгээс”

     Күишиогийн түүхийн музейн сэргээн засварлагч Кабуяаши Акира “Археологийн малтлагаас илэрсэн модон эдлэлийг өөрийн музейд сахарын уусмалыг ашиглан хэрхэн сэргээн засварлах”, 

    Монгол талаас Японы Нара Их сургуулийн докторантур М.Оюунтулга “Монголоос илэрсэн модон эдлэлүүдийн дээжүүдэд сахарын уусмалыг ашиглан бэхжүүлэлт, сэргээн засварлалтын туршилт”, зэрэг илтгэлүүд хэлэлцүүлэгдэв.

         Илтгэл тавигдсаны дараа сахарын уусмалыг ашиглан даавуун эдлэлийг бэхжүүлэх дадлага ажил явагдлаа. Дадлага ажлыг Осакагийн соёлын өвийн хүрээлэнгийн хадгалалт хамгаалалтын хэлтсийн дарга Ито Хоужи удирдан явуулав.

Сахарын уусмалын тухай: Одоогоор дэлхийн ихэнх улсад PEG хэмээх бодсыг органик эдлэлийн хадгалалт хамгаалалтанд өргөнөөр ашиглаж байгаа ч энэхүү бодис нь сул тал их байдаг байна. Тухайлбал:

-   PEG-ийн молекул бүтэц нь том ширхэгтэй байдаг учир тухайн олдворын гадаргууд  нэвтэрч орохдоо удаан бөгөөд хугацаа их зарцуулагддаг байна.

-   Сэргээн засварлалт дуусч дурсгалыг үзүүллэгт тавьсан эсвэл сан хөмрөгт байгаа тохиолдолд агаар дахь чийгийг өөртөө татаж чийгшүүлэн дурсгалын тухайн бүтцээс хамааран хөгзрүүлэх, зэврээх зэрэг сөрөг талууд агуулдаг тул түүнд тохирсон агааргүй вакум орчинг давхар бүрдүүлэх шаардлага тулгардаг нь эдийг засгийн хувьд хүндрэл учруулж байдаг байна.

Японы эрдэмтэд сүүлийн жилүүдэд дурсгалуудыг хадгалах хамгаалах чиглэлээр олон төрлийн туршилт хийн шинээр нэвтрүүлж буй технологи нь сахарын уусмалын арга юм.

Сахарын уусмалын аргыг сүүлийн 20 гаруй жил хэрэглэж байгаа бөгөөд уусмалыг одоогоор зөвхөн Япон улсад л үйлдвэрлэж хэрэглэж байна.

Сахарын уусмалын молекул нь маш жижиг ширхэгтэй тул олдворын гадаргууруу шууд нэвтэрч чаддаг бөгөөд цааш олдворын гүнд молекулын түвшинд хүрч тухайн зүйлийн бүтцийг тэр хэлбэрээр нь талст болгон хадгалдаг байна. Маш хатуу талс үүсэх учир хорхой шавьж түүнийг гэмтээж дийлхээргүйгээс гадна орчноос чийг татахгүй, ямар нэгэн үнэр агуулаагүй байдаг байна. Дээр дурьдсан PEG-ийг ашиглахдаа олдворын дотор бүрэн буюу 100% хүртэл шингээх шаардлагатай байдаг бол сахарын уусмалыг 100% хийх шаардлагагүй ба дээд хэмжээ нь тухайн олдвороос шалтгаалж 71% хүртэл хийж өгдөг. Сахарын уусмал нь бэхжүүлэхээс гадна олдворын өнгийг сэргээх, метиал эдлэлийн зэврэлтийг зогсоох чадвартай.

Уусмалын давуу талууд нь:

v  Хямд төсөр

v  Энгийн арга технологитой

v  Ашиглахад хялбар

v  Цаг хугацаанд хэмнэлттэй

Үр дүн: Уг сургалт нь монголын сэргээн засварлагчдын хувьд шинэ дэвшилтэд арга болсон бөгөөд  сахарын уусмалыг ашиглан органик эдлэлийг сэргээн засварлах анхан шатны мэдлэгтэй болсон юм.

 САХАРЫН  УУСМАЛААР ОРГАНИК ЭДЛЭЛ БЭХЖҮҮЛЭХ ШАТ ДАРААЛАЛ

Осакагийн соёлын өвийн хүрээлэнгийн хадгалалт, хамгаалалтын хэлтсийн дарга Ито Хоужи сахарын уусмалыг найруулж заавар зөвлөмж өгч байна.

Бэлэн болсон сахарын уусмалыг туршилтын даавуунд шүрших байдлаар шингээж, үүний дараа халуун сэнсээр үлээлгэн хатааснаар сахарын уусмалаар бэхжүүлэх үйл явц дууслаа. 

Бэхжүүлэлт хийгдсэн даавуу нь хэлбэрээ алдахгүй тогтвортой байдаг байна.